Hollanda’dan Gülay Fitoz, Türkiye’den Kadriye Yakar ve Bergama Halıcılık Kadın Kooperatifi’nin üstlendiği proje, kadınların görünür olmalarını sağlayacak.
Bu kültürel köprünün kurulmasına, Hollanda’nın Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğu ile Menderes Halk Eğitim Müdürlüğü de destek veriyor.
Sanat dalında büyük bir uzman olan Dr. Öğretim Üyesi Ümran Özbalcı Aria, projeyi değerlendirdi.
(Haberin Hollandacası en altta.
Nederlandse versie van het nieuws staat onderaan)
İlhan KARAÇAY yazdı:
Sevgili okurlarım,
Tarihin tozlu sayfalarında nice kadınlar vardır ki, alın teriyle, göz nuru ile büyük eserler yaratmış ama isimleri asla yazılmamıştır. Onlar halılar dokudu, motifler işledi, kültürü ve sanatı nesilden nesile taşıdı. Fakat ne yazık ki tarih kitaplarında hep görmezden gelindiler.
İşte şimdi, Hollanda ve Türkiye el ele veriyor, bu kadınları görünür kılıyor.
“Hollanda’nın Ölümsüz İlham Perileri: Anadolu Kadını” adını taşıyan bu özel proje, bize kaybolmaya yüz tutmuş bir mirası yeniden hatırlatıyor.
BİR HALININ İÇİNDE ASIRLIK HİKÂYELER
Hollanda’nın Altın Çağı ressamlarından Pieter de Hooch’un tablolarını bilirsiniz…
O tabloların çoğunda Anadolu halıları vardır.
Sadece Pieter de Hooch değil; Altın Çağ ressamları, Batı Anadolu halılarını sıkça resmetmiştir. Bu resimlerde halılar genellikle ya masanın üstüne katlanmış, ya köşesi veya kenarı görünür şekilde tasvir edilmiştir. Söz konusu resimde ise (“Saygın Bir İç Mekânda Lavta Çalan Kadın ve Şarkı Söyleyen Çift”) nadiren görülen bir durum vardır: Halı bütün motifleriyle tamamlanmış olarak resmedilmiştir ve halının aynısı, o zamanki motifleriyle tıpa tıp dokunulmasını sağlıyor. Ressam, halının madalyonunu masanın ortasına değil, aşağıya çekmiştir. Resimdeki sekiz köşe ve madalyondaki muazzam sembol dili, adeta resmin mesajını tamamlar niteliktedir.
Onlar öyle sıradan halılar değildir. Hepsinin ardında bir kadının emeği, sabrı, duası, alın teri vardır. Özellikle Bergama halıları…
O kocaman sekizgen motifleriyle, “Eli Belinde” deseniyle kadınlığı, doğurganlığı, yaşamı simgeleyen o eşsiz dokumalar…
Şimdi bu proje sayesinde, işte o tabloda yer alan 5 metrekarelik Bergama halısı, ‘Bergama Halıcılık Kadın Kooperatifi’ndeki kadınlarımız tarafından yeniden dokunacak. Geleneksel yöntemlerle, ilmik ilmik, sabırla…
KADINLARA BİR KAPI, GELECEĞE BİR UMUT
Bu iş sadece bir halı dokumak değil. Kadınlara yeni bir sanat öğrenme fırsatı sunmak, onları bir araya getirip dayanışma ortamı kurmak, duygularını paylaşabilecekleri güvenli bir yuva sağlamak demek. Kadınlar hem geçmişin mirasını yaşatacak, hem de geleceğe umut olacak. Hatta bu dokuma onlar için bir terapi, bir nefes, bir özgüven kaynağı olacak.
HOLLANDA VE TÜRKİYE’NİN ORTAK GURURU
Projeyi Hollanda’dan NP2E Yönetim Kurulu Başkanı Gülay Fitoz, Türkiye’den ise Bergama Halıcılık Kadın Kooperatifi kurucusu Kadriye Yakar ve Bergama’daki kooperatif üstleniyor. Bu kültürel köprünün kurulmasında Hollanda Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğunun katkısı var. Ayrıca Menderes Halk Eğitim Müdürlüğü de destek veriyor.
Yüzyıllar boyunca sessiz kalan Anadolu kadınlarının sesi artık yükselecek. Onların dokuduğu halılar, sadece bir evin eşyası değil; bir kültürün, bir toplumun ruhu… Hollandalı ressamların tablolarında görünür olan bu halılar, şimdi yeniden hayat buluyor. Bu kez kadınların ismiyle, onların emeğiyle, onların onuruyla…
Bu proje bize şunu söylüyor: Kadının eli değdiği her şeyde bereket vardır, güzellik vardır, sanat vardır.
Hollanda ile Türkiye’nin ortak attığı bu adım, sadece bir sergi değil; kadın emeğine duyulan saygının, kültürel mirasa sahip çıkmanın ve iki ülke arasındaki dostluğun en sıcak simgesi olacak.
Muhteşem projenin iki girişmcisi Gülay Fitoz ve Kadriye Yakar’ın ortak son sözleri:
“Bizim tarihimiz yalnızca 60 yıllık gurbet yolculuğuna sığmaz. Anadolu kadını, bundan yüzyıllar önce Hollanda’da iz bırakmıştı. İlmik ilmik dokuduğu halılar, sadece bir evin süsü değil; kültürümüzün, inancımızın, sabrımızın ve kimliğimizin nişanıydı.
Bugün biz, göçmen kadınlar olarak o görünmez kahramanların sesini yükseltiyoruz.
Her bir düğüm, geçmişten bugüne uzanan bir dua, her bir motif, bir annenin kalbinden süzülen umut oluyor.
Bu proje, sadece bir halının yeniden doğuşu değil; iki ülke arasında örülen sıcak bir dostluk,
gelecek kuşaklara bırakılacak bir gurur mirasıdır.
Biliyoruz ki kadının eli değdiği her şey bereket bulur, güzelleşir, ölümsüzleşir.
İşte o yüzden, Anadolu kadınının sesi artık susmayacak; adları unutulmayacak, emekleri gölgede kalmayacak.
Bugünden yarına, Hollanda’da da Türkiye’de de, onların alın teri, bizim onurumuz olacak.”
İKİ KAHRAMAN KADINIMIZI TANIYALIM
GÜLAY FİTOZ: KADIN HAKLARI SAVUNUCULUĞUNDA BIR ÖNCÜ
Gülay Fitoz, NP2E’nin kurucusu ve başkanı olarak, uluslararası düzeyde kadın hakları alanında önemli projelere imza atmış bir isim. Kadınların ve genç kızların insan hakları mücadelesinde aktif bir rol üstlenerek, yönetim kurulu üyeliği, proje yöneticiliği, danışmanlık ve eğitmenlik gibi birçok alanda çalışmalar yapmıştır. Özellikle kadınların toplumdaki yerini güçlendirme ve insan hakları savunuculuğunda onları destekleme yönündeki çalışmaları, Fitoz’u bir adım öne çıkarıyor. Sudan ülkesi gibi silahlı çatışma bölgelerinde bile saha çalışmaları yaparak kadınların sesini duyurmayı başaran Gülay Fitoz, güçlü bir lider ve ilham kaynağıdır.
Fitoz’un en dikkat çekici projelerinden biri olan, “Yeşeren Nesiller”, doğanın korunmasına yönelik uluslararası bir işbirliği örneği.
Marmaris bölgesinde çıkan büyük orman yangınları sonrası, Hollanda ile Türkiye arasında oluşturulan dostluk ormanları, Fitoz’un öncülüğünde yeşerdi. Bu proje, çevre bilinci oluşturmanın yanı sıra, kadınların ve gençlerin bu alanda nasıl liderlik edebileceğini göstermesi açısından da önemli.
Deprem Sonrası Sanatla Birleşen Kadınlar: “İnci Küpeli Kız” Projesi
Gülay Fitoz’un toplumsal projelerdeki liderliği, sadece çevre koruma ile sınırlı değil. Kahramanmaraş’ta gerçekleşen deprem sonrası başlattığı, “İnci Küpeli Kız” projesi de bir o kadar dikkat çekici. Bu projede, deprem bölgesinde yer alan Down+1 Konteyner Sokağı’ndaki 150’den fazla kadının, ünlü sanat eseri “İnci Küpeli Kız” tablosunu etamin tekniği ile yeniden işlemesi sağlandı. Kadınların bir araya gelerek sanatla iyileşme sürecine girmesi, Fitoz’un vizyoner liderliği sayesinde mümkün oldu.
Fitoz, bu projenin amacını şu sözlerle özetliyor: “Depremden sonra kadınların hem fiziksel hem de psikolojik olarak toparlanmalarına destek olmak istedik. Hollanda’da Vermeer yılı olması nedeniyle, bu ünlü eseri kadınların elleriyle yeniden yaratmalarını sağladık. Sanat, hem iyileştirici bir araç oldu hem de onları bir araya getirdi.”
Bu proje, sanatın birleştirici gücünü, dayanışmayı ve iyileşmeyi en güzel şekilde simgeliyor.
KADRİYE YAKAR: HALI İLE UMUDU DOKUYAN KADIN
1962 yılında Tokat’ta doğan Kadriye Yakar, halıcılık ve dokuma sanatına çok erken yaşta adım attı. 12 yaşındayken Tokat Yakupoğlu Halıcılık Okulu’nda başlayan eğitim sürecinde öğrenim hayatını bu alanda sürdürdü. Uzun yıllar boyunca usta öğretici olarak görev yaptı, birçok dokuyucu yetiştirdi.
İzmir’in Bergama ilçesinde, halk eğitimi kurumlarında çalıştıktan sonra, 2009’da emekliliğe adım attığında yeni bir misyon üstlendi: Kültürel mirası canlı tutmak ve bunu kadınların ekonomik bağımsızlığı için bir araca dönüştürmek.
KOOPERATİFİN DOĞUŞU: YAŞAYAN MİRASI DOKUMAK
Emekliliğinin ardından, Yakar’ın gönlünde yok olmaya yüz tutan bu sanatın izlerini kaybetme fikri vardı. 2009’da “Bergama Halıcılık ve El Sanatları Geliştirme Emek Yoğun Üretim Pazarlama ve İşletme Kooperatifi” adlı yapının temellerini birlikte attı.
İlk adım olarak köylere gidip kadına ulaşmayı hedefledi — yalnızca kooperatifin merkezine gelmesini beklemedi. Altı köyde atölyeler açtı, atölyeye gelemeyen kadınlara evlerinde üretim olanağı sağladı.
Bu yöntemle, kooperatif kısa sürede yüzleri değişen bir kadroya ulaştı. Şu an itibarıyla 130’u aşkın kadın bu yapı çatısı altında halı, kilim ve hediyelik eşya üretimi yapıyor.
SANATLA, EKONOMİYLE, KÜLTÜRLE BÜTÜNLEŞMEK
Kadriye Yakar’ın vizyonu yalnızca üretim sağlamak değildi; bu sanatın UNESCO düzeyinde tanınmasını, kültürel miras sayılması ve dünyaya açılmasıydı. “Yaşayan Kültürel Miras Taşıyıcısı” unvanını alması, bu emeğin sembolik tanınırlığını da sağladı.
Bergama halıları, özellikle “Kız Bergama” motifi ile bilinirken, aslında 50’ye yakın çeşidi ve motif yapısı bulunduğu, eski dönemlerde Holbein ve Lotto gibi uluslararası ressamların eserlerinde Bergama halılarının izlerine rastlandığı da vurgulanıyor.
Kadriye Yakar’ın kooperatifinde, üretim süreci sadece dokumadan ibaret değil — kök boya kullanımı, çift düğüm tekniği gibi özgün özellikler de korunuyor.
KADIN HİKÂYELERİ VE DAYANIŞMA
Her kadın üretici kooperatifin yalnızca bir işçisi değil; her biri ayrı bir yaşam hikâyesiyle geliyor. Bazısı çocuklarını okutuyor, bazısı askere gidecek evladı için emek harcıyor; kimi ise aile içi bağımsızlığını dokuduğu ipliklerle kazanıyor. Kadriye Yakar, “Kadınlarımızı desteklemek de bana gurur veriyor” sözleriyle bu dayanışma ruhunu ifade ediyor.
Kooperatife gelemeyen ya da engeli, hastalığı olan kadınlara evlerinde üretim yaptırmak, onu belki de en insancıl yönlerinden biri. Bu yaklaşım, yalnızca üretim rakamıyla değil, toplumsal etkiyle de ölçülüyor.
DÜNYA’YA AÇILAN KAPI
Bergama Halıcılık Kadın Kooperatifi, dünyaca ünlü Bergama halılarını yaşatmada önemli bir rol üstlenmektedir. Kooperatifin özverisi ve görünürlüğü sayesinde bu gelenek UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras listesi için değerlendirilmektedir. Kooperatifin kurucusu Kadriye Yakar T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “Yaşayan Kültürel Miras Taşıyıcısı” aynı zamanda Kültür bakanlığı Devlet Sanatçısı unvanıyla onurlandırılmıştır.
Kadriye Yakar’ın çabaları, Bergama halılarını yerel sınırların ötesine taşımaya yöneliyor. İzmir Kalkınma Ajansı ve diğer paydaşlarla yapılan işbirlikleri sayesinde kooperatif, dış sipariş sistemine bağlı üretim yapıyor.
Kooperatif, yalnızca Türkiye içinde değil, Katar ve ABD gibi ülkelere de ihracat elemanlarıyla çalışmalar yürütüyor.
YAKAR’IN LİDERLİĞİ VE UNVANLARI
Kadriye Yakar kooperatifin kurucularından biridir ve halen yönetim kurulu başkanı olarak görevini sürdürüyor.
Ayrıca “Devlet Sanatçısı” unvanını da kazanmıştır.
GELECEK HEDEFLERİ VE VİZYONU
Kadriye Yakar’ın hedefi; Bergama halılarını yok olmaktan kurtarmak, onları daha görünür kılmak ve yeni nesillere aktarmaktır. Kooperatifin daha da büyümesini, sosyal ve kültürel projelerle desteklenmesini ve belki de Bergama halılarının UNESCO somut olmayan kültürel miras listesine girmesini hedefliyor.
Eğitim modeli, köy dönüşümü, kadın desteği gibi alanlarda yaptığı çalışmaları daha da çoğaltmayı amaçlıyor.
BİR UZMANDAN GÖRÜŞ:
Sanatın en güzel dalındaki bu muhteşem gelişmeyi değerlendirmesi için, aynı sanatın Guru’su olan Ümran Özbalcı Aria’ya başvurdum. Sanatında, Dr. Öğretim üyesi olan Ümran hanım, bir süre önce yazdığı bir eserinde, naçizane şahsımı, “Gazeteciliğin Vincent van Gogh’u” olarak nitelemiş ve resmetmişti. (Altta)
ÜMRAN ÖZBALCI ARİA PROJEYİ ŞÖYLE DEĞERLENDİRDİ:
“Hollanda’nın Ölümsüz İlham Perileri: Anadolu Kadını Projesini” duayen gazeteci Sayın İlhan Karaçay’dan öğrendim.
Halının, özellikle Türk halılarının, 17’nci yüzyılda Hollanda Resim Sanatındaki önemini, “17’inci Yüzyıl Hollanda Resim Sanatında Portre” adlı kitabımda değinmiştim.
Projede, 17’nci yüzyılda Hollandalı Ressam de Hooch’a ait, görkemli bir iç mekânda, müzik enstümanı kullanan bir kadın ve şarkı söyleyen bir çiftin tablosunda yer alan Bergama Halısı, eli belinde temasıyla işlenmiş ve bu muhteşem tabloda merkezde yer almıştır.
Projede, bu halının yeniden dokunarak Türkiye ve Hollanda Büyükelçiliklerine teslim edilecek olması, Hollanda ile olan dostluğumuzun adeta ilmek ilmek işlenmesi, özümsenmesi anlamına gelmektedir.
Geleneksel muhteşem sanatımızın yeniden sanat tarihindeki önemini vurgulaması açısından da çok kıymetlidir.
Bu resmin dışında, Pieter de Hooch, halıyı figürlerin arasında mekâna bağımsız yerleştirdiği örneklerini de görmekteyiz. Örneğin, “Woman reading and child with hoop in a stately interior” adlı tablosu, daha eski bir tarihlidir ve burada halı tek başına insan figürü kadar başrol oynamaktadır.
Sanatçının kısa biyoğrafisine değinecek olursak, Delft Okulu ressamları arasında anılan Pieter de Hooch, ömrünün çoğunu Delft’te geçirdi. Sürekli iki ya da (iç figürün bulunduğu ev içi sahneleri üzerinde çalışarak. ışığın mekân içindeki yansımalarını ve bunların tuval yüzeyi üstüne nasıl geçirileceğini araştırarak belli bir yöntem geliştirdi. Konularını genellikle 17.yy Hollanda yaşamının sakin görüntülerinden seçti. Kanal evlerinin avlularına manzara motifini ilk kez o getirmiştir bu özelliği bile halıdaki motiflerden etkilenmiş olduğunu gösterebilir.
UŞAK HALILARI
Resim Sanatında halı geleneği, Avrupa resminde,, Uşak kökenli Türk halılarının görülmesi 16’ncı yüzyılda İtalyan ressamlarla başlar. Uşak’ta “Halı Pazarı” denilen yere sabahtan getirilen halılar, İzmir’e ticaret için gelen İngilizler tarafından keşfedilerek, yavaş yavaş satın alınmaya başlanır. Sömürgeleri genişleyen ve zenginleşen İngiltere, İtalya prenslikleri, Hollanda, Avusturya Macaristan, Prusya gibi Avrupa krallıkları birbirleriyle yarışırcasına halı alırlar.
Avrupa’da bir dönem, Türk halılarına karşı hayranlık ve sahip olma arzusu bulunmaktaydı. Hatta Batı’da balkon ve pencereden dışarı Türk halısı sermek, soyluluk göstergesi olarak kabul edilmekteydi.
Hollanda resminde Lotto tipi halılar, 1540’lardan itibaren nadiren görülmeye başlanır. 1610’larda ise mitolojik ve alegorik eserlerde ancak daha yaygın olmak üzere portre ve janr resimlerinde Lotto halılarının kullanımı artar. Soyluluğun, zenginliğin, gücün ve gösterişin sembolü olarak, uzun yıllar Avrupa resminde önemli bir yer almıştır,
Avrupa’ya İslam dünyasından gelen halılar 15’inci yüzyılın ortalarından itibaren, başta Türk halıları olmak üzere, uluslararası ticaretin en prestijli nesneleri haline gelmiştir. Halıların Rönesans’ta prestij nesnelerine dönüşmesinde iki faktörün rol oynadığı söylenebilir.
Bunlardan ilki, halıları satın almaya sadece kraliyet ve aristokrat ailelerin gücünün yetmesi, ikincisi ise, bu halıların Avrupa pazarında az sayıda bulunmasıdır.
Kısaca Türk halıları Avrupa saraylarında ve aristokrat evlerinde bir statü simgesi olarak teşhir edilmiştir. Şüphesiz Hollanda Resim Sanatında sadece Pieter de Hooch halılara yer vermemiştir. Özellikle 17’nci yüzyılda, Hollanda’nın “Altın Çağı”nda, döneme yakışır zenginlik göstergesi halılar, Rembrandt,Vermeer, Jan Steen, Thomas de Keyser, Jan de Bray, Ferdinand Bol ve Bartholomeus van der Helst gibi sanatçıların eserlerinde de sıklıkla görülür.
Çok değerli gazeticimiz Sayın İlhan Karaçay’ın bana gönderdiği halı temasıyla ilgili güzel haber öncesi, (ki benim bu oluşumdan haberim yoktu) Art Contact 2025-Sanatçısı olarak davet edildiğim, “Çağdaş Sanat Fuarı”nda, “Felsefe Işığında Sanat” projemde, 17’nci yüzyıl Hollanda Resim Sanatının önemli eserlerini, Spinoza Felsefesi ışığında yeniden yorumlamıştım ve onları halı yüzeyi üzerine digital baskı olarak kağıt, tuval yüzeyden farklı halı üzerine bastımıştım.
Hollanda Sanatı muhteşem halı örneklerimizle tarihteki yerini alıyor ve biz Türk Kadın Sanatcıları olarak, emeğe saygıyı, birlikte üretmenin, ilham almanın önemini tekrar hatırlıyoruz.
Sevgi ve Saygılarımla,
Dr.Öğr.Üyesi Ümran Özbalcı Aria.
********************
NEDERLAND EN TURKIJE HAND IN HAND: DE ARBEID VAN DE ANATOLISCHE VROUW INSPIREERT DE WERELD
Het project dat gedragen wordt door Gülay Fitoz uit Nederland, Kadriye Yakar uit Turkije en de Vrouwen Tapijtcoöperatie van Bergama, zorgt ervoor dat vrouwen zichtbaar worden.
Bij de totstandkoming van deze culturele brug wordt steun verleend door de Nederlandse Ambassade in Ankara, het Nederlandse Consulaat-Generaal in Istanbul en de Directie voor Volkseducatie in Menderes.
Dr. Öğr. Üyesi Ümran Özbalcı Aria, een grote deskundige op het gebied van kunst, gaf haar beoordeling van het project.
Door İlhan KARAÇAY
Beste lezers,
In de stoffige bladzijden van de geschiedenis zijn er talloze vrouwen die met hun zweet en tranen grootse werken hebben gecreëerd, maar wier namen nooit zijn opgeschreven. Zij weefden tapijten, maakten motieven, droegen cultuur en kunst van generatie op generatie over. Maar helaas werden zij in de geschiedenisboeken genegeerd.
Nu slaan Nederland en Turkije de handen ineen om deze vrouwen zichtbaar te maken.
Dit bijzondere project, met de titel “De Onsterfelijke Muzen van Nederland: De Anatolische Vrouw”, herinnert ons aan een erfgoed dat dreigde verloren te gaan.
EEUWENOUDE VERHALEN IN EEN TAPIJT
U kent vast de schilderijen van Pieter de Hooch, een meester uit de Hollandse Gouden Eeuw… In veel van zijn werken zijn Anatolische tapijten afgebeeld.
Niet alleen Pieter de Hooch, maar vele schilders uit de Gouden Eeuw hebben West-Anatolische tapijten geschilderd. Vaak waren deze tapijten slechts gedeeltelijk zichtbaar — gevouwen op een tafel, of enkel een hoek of rand. Maar in het schilderij “Vrouw die luit speelt en zingend paar in een deftig interieur” is iets uitzonderlijks te zien: een volledig tapijt met al zijn motieven, nauwkeurig weergegeven. Dit maakte het mogelijk het tapijt met dezelfde motieven opnieuw te weven. De schilder plaatste het medaillon niet in het midden van de tafel, maar iets lager. De achtkantige vormen en de symbolentaal in het medaillon versterken de boodschap van het schilderij.
Dit zijn geen gewone tapijten. Achter elk ervan schuilt het geduld, het gebed en het zweet van een vrouw. Vooral de Bergama-tapijten…
Met hun grote achthoekige motieven en het beroemde “Eli Belinde” patroon symboliseren zij vrouwelijkheid, vruchtbaarheid en leven.
Dankzij dit project zal precies dat 5 m² grote Bergama-tapijt, dat in het schilderij voorkomt, opnieuw worden geweven door de vrouwen van de Bergama Vrouwen Tapijtcoöperatie. Op de traditionele manier, knoop voor knoop, met eindeloos geduld.
EEN DEUR VOOR VROUWEN, EEN HOOP VOOR DE TOEKOMST
Dit gaat niet enkel om het weven van een tapijt. Het betekent dat vrouwen een ambacht leren, samenkomen in solidariteit, een veilige plek krijgen waar zij hun gevoelens kunnen delen. De vrouwen houden zo niet alleen het erfgoed levend, maar bieden ook hoop voor de toekomst. Voor hen wordt dit weven een therapie, een ademruimte, een bron van zelfvertrouwen.
GEZAMENLIJKE TROTS VAN NEDERLAND EN TURKIJE
Het project wordt gedragen door NP2E-voorzitter Gülay Fitoz uit Nederland en Kadriye Yakar, oprichter van de Vrouwen Tapijtcoöperatie in Bergama. De Nederlandse Ambassade in Ankara en het Consulaat-Generaal in Istanbul hebben bijgedragen aan deze culturele brug. Ook de Directie voor Volkseducatie in Menderes verleent steun.
DE STILLE HELDINNEN ZULLEN NIET MEER ZWIJGEN
De stemmen van de Anatolische vrouwen, die eeuwenlang zwegen, zullen nu gehoord worden. Hun tapijten zijn niet slechts gebruiksvoorwerpen; zij vormen de ziel van een cultuur, van een samenleving. Tapijten die zichtbaar waren in de schilderijen van Hollandse meesters, krijgen nu opnieuw leven. Dit keer met de namen, de arbeid en de waardigheid van de vrouwen zelf.
Dit project vertelt ons het volgende:
Waar de hand van een vrouw aanraakt, daar is zegen, schoonheid en kunst.
De gezamenlijke stap van Nederland en Turkije is niet slechts een tentoonstelling, maar een symbool van respect voor vrouwenarbeid, het beschermen van cultureel erfgoed en de warme vriendschap tussen beide landen.
DE SLOTWOORDEN VAN DE INITIATIEFNEMERS
De indrukwekkende laatste woorden van de initiatiefnemers Gülay Fitoz en Kadriye Yakar:
“Onze geschiedenis past niet enkel in 60 jaar migratie. De Anatolische vrouw liet eeuwen geleden al een spoor achter in Nederland. De tapijten die zij knoop voor knoop weefde, waren niet enkel huisversiering, maar ook een teken van onze cultuur, geloof, geduld en identiteit.
Vandaag laten wij, migrantenvrouwen, de stemmen van die onzichtbare heldinnen luid klinken.
Elke knoop is een gebed uit het verleden dat tot vandaag reikt, elk motief een hoop die ontspruit uit het hart van een moeder.
Dit project is niet alleen de wedergeboorte van een tapijt, maar ook een warme vriendschapsband tussen twee landen en een erfgoed van trots voor toekomstige generaties.
Wij weten: waar de hand van een vrouw raakt, wordt alles gezegend, mooier en onsterfelijk.
Daarom zal de stem van de Anatolische vrouw niet langer zwijgen; hun namen zullen niet vergeten worden, hun arbeid zal niet in de schaduw blijven.
Vanaf vandaag, in zowel Nederland als Turkije, zal hun zweet onze eer zijn.”
GÜLAY FİTOZ: EEN PİONİER İN DE VROUWENRECHTENBEWEGİNG
Gülay Fitoz is de oprichter en voorzitter van NP2E en heeft internationale erkenning gekregen voor haar projecten op het gebied van vrouwenrechten. Ze speelt een actieve rol in de strijd voor mensenrechten van vrouwen en meisjes en heeft gewerkt als bestuurslid, projectmanager, consultant en trainer. Haar werk ter versterking van de positie van vrouwen in de samenleving en hun ondersteuning in de mensenrechtenbeweging onderscheidt Fitoz als een vooraanstaand figuur. Zelfs in conflictgebieden zoals Soedan heeft Gülay Fitoz veldwerk verricht om de stem van vrouwen te laten horen, waardoor ze een sterke leider en inspiratiebron is geworden.
Een van de meest opvallende projecten van Fitoz is “Groeiende Generaties”, een voorbeeld van internationale samenwerking ter bescherming van de natuur. Na de grote bosbranden in de regio Marmaris zijn er onder haar leiding vriendschapsbossen ontstaan tussen Nederland en Turkije. Dit project is belangrijk niet alleen om milieubewustzijn te creëren, maar ook om te laten zien hoe vrouwen en jongeren leiderschap kunnen tonen op dit gebied.
Vrouwen die Samenkomen door Kunst na de Aardbeving: Het “Meisje met de Parel” Project
Gülay Fitoz’ leiderschap in maatschappelijke projecten beperkt zich niet alleen tot milieubescherming. Na de aardbeving in Kahramanmaraş startte ze het “Meisje met de Parel” project, dat eveneens veel aandacht trok. In dit project werden meer dan 150 vrouwen in de Down+1 Containerstraat in het aardbevingsgebied aangemoedigd om het beroemde schilderij “Het Meisje met de Parel” opnieuw te maken met de borduurtechniek. Dankzij Fitoz’ visionaire leiderschap konden vrouwen samenkomen en genezen door middel van kunst.
Fitoz vat het doel van dit project samen met de volgende woorden: “We wilden vrouwen ondersteunen in hun fysieke en psychologische herstel na de aardbeving. Omdat het in Nederland het Vermeer-jaar is, hebben we deze beroemde creatie laten hercreëren door vrouwenhanden. Kunst fungeerde zowel als een helend middel als een verbindende factor.” Dit project symboliseert op de mooiste manier de verbindende kracht van kunst, solidariteit en herstel.
Binnen het project worden niet alleen gigantische kunstwerken tentoongesteld, maar ook verhalen die vrouwen uit hun eigen leven vertellen. Deze sterke vrouwen hebben niet alleen hun pijn, maar ook hun hoop in het doek verwerkt. De tentoonstelling werd met groot enthousiasme ontvangen in zowel Turkije als Nederland en versterkte de vriendschap tussen de twee landen.
Gülay Fitoz is een vrouwelijke leider die laat zien hoe migranten vrouwen in Nederland niet alleen economisch, maar ook sociaal en cultureel een groot verschil maken. Met haar projecten creëert ze bewustzijn in de samenleving, inspireert ze nieuwe generaties en bewijst ze dat vrouwen door solidariteit een sterkere gemeenschap kunnen opbouwen. Fitoz werkt onvermoeibaar om de onzichtbare bijdragen van migranten vrouwen zichtbaar te maken. Haar steun aan mensenrechten- en milieuprojecten met NP2E heeft wereldwijd veel weerklank gevonden.
Deze inspirerende vrouw, die laat zien wat vrouwen kunnen bereiken door solidariteit, vastberadenheid en creativiteit, is een van de helderste sterren in de verhalen van onze migranten en haar bekendheid in Nederland groeit met de dag.
KADRİYE YAKAR: DE VROUW DIE MET TAPIJT DE HOOP WEEFDE
Kadriye Yakar, geboren in 1962 in Tokat, zette al op jonge leeftijd haar eerste stappen in de kunst van tapijt- en weefwerk. Op 12-jarige leeftijd begon zij haar opleiding aan de Tapijtschool Yakupoğlu in Tokat en vervolgde zij haar leerweg volledig binnen dit vakgebied. Vele jaren werkte zij als meester-docente en leidde talloze weefsters op.
Na haar werkzaamheden bij instellingen voor volkseducatie in de gemeente Bergama (İzmir), ging zij in 2009 met pensioen. Maar dat betekende niet dat zij stil zou zitten: zij nam een nieuwe missie op zich — het levend houden van cultureel erfgoed en dit inzetten als middel voor de economische onafhankelijkheid van vrouwen.
De geboorte van de coöperatie: Levend erfgoed weven
Na haar pensioen wilde Yakar voorkomen dat dit ambacht langzaam zou verdwijnen. In 2009 legde zij samen met anderen de basis voor de “Bergama Tapijten- en Handwerkkunst Ontwikkeling, Arbeidsintensieve Productie, Marketing en Bedrijfscoöperatie”.
Haar eerste stap was niet wachten tot vrouwen naar het centrum zouden komen, maar zelf de dorpen in te trekken. In zes dorpen richtte zij werkplaatsen op en gaf zij vrouwen die niet konden komen de mogelijkheid om thuis te produceren.
Op die manier bereikte de coöperatie in korte tijd een groot aantal deelneemsters. Vandaag de dag produceren meer dan 130 vrouwen onder dit dak tapijten, kilims en souvenirs.
Integratie van kunst, economie en cultuur
Yakar’s visie ging verder dan enkel productie; zij wilde dat dit ambacht internationaal erkend zou worden, als cultureel erfgoed door UNESCO. Haar titel van “Drager van Levend Cultureel Erfgoed” gaf haar werk een symbolische erkenning.
Bergama-tapijten staan vooral bekend om het motief “Kız Bergama”, maar in werkelijkheid bestaan er zo’n 50 varianten en motiefstructuren. Bovendien zijn sporen van Bergama-tapijten terug te vinden in de werken van internationale schilders zoals Holbein en Lotto.
In de coöperatie van Yakar gaat het productieproces verder dan alleen weven: kenmerken zoals het gebruik van natuurlijke kleurstoffen en de dubbele knooptechniek blijven behouden.
Vrouwenverhalen en solidariteit
Elke vrouw in de coöperatie is méér dan een werkneemster; zij brengen allemaal hun eigen levensverhaal mee. Sommigen sparen om hun kinderen te laten studeren, anderen om hun zoon naar militaire dienst te sturen, weer anderen verwerven zelfstandigheid binnen hun gezin met de draden die zij weven. Yakar verwoordt dit met: “Het steunen van onze vrouwen vervult mij met trots.”
Voor vrouwen die door handicap of ziekte niet naar de coöperatie kunnen komen, wordt thuisproductie mogelijk gemaakt. Dit is wellicht één van de meest humane aspecten van haar werk. De waarde ervan wordt niet alleen afgemeten aan productiecijfers, maar ook aan de sociale impact.
Een venster naar de wereld
De Bergama Vrouwen Tapijtcoöperatie speelt een belangrijke rol in het levend houden van de wereldwijd bekende Bergama-tapijten. Dankzij de inzet en zichtbaarheid van de coöperatie wordt deze traditie momenteel door UNESCO beoordeeld voor opname in de lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Kadriye Yakar is door het Turkse Ministerie van Cultuur en Toerisme geëerd met de titels “Drager van Levend Cultureel Erfgoed” en “Staatskunstenares”.
Haar inspanningen zijn erop gericht Bergama-tapijten verder dan de lokale grenzen te brengen. Door samenwerking met de Ontwikkelingsagentschap van İzmir en andere partners produceert de coöperatie ook voor buitenlandse bestellingen.
Naast Turkije werkt de coöperatie tevens samen met landen als Qatar en de Verenigde Staten.
Leiderschap en titels van Yakar
Kadriye Yakar is één van de oprichters van de coöperatie en vervult nog steeds de rol van voorzitter van het bestuur.
Daarnaast heeft zij ook de eretitel van “Staatskunstenares” verworven.
Toekomstvisie en doelen
Het doel van Kadriye Yakar is de Bergama-tapijten te redden van de vergetelheid, hun zichtbaarheid te vergroten en ze door te geven aan toekomstige generaties. Zij streeft naar verdere groei van de coöperatie, versterking met sociale en culturele projecten en uiteindelijk naar opname van de Bergama-tapijten op de UNESCO-lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Haar streven is bovendien om haar werk in de domeinen van opleidingsmodellen, dorpsontwikkeling en vrouwelijk empowerment verder uit te breiden.
********************
EEN VISIE VAN EEN EXPERT:
Om dit prachtige project in de mooiste tak van kunst te laten beoordelen, heb ik mij gewend tot niemand minder dan de ‘goeroe’ van deze kunst: Ümran Özbalcı Aria.
Dr. Ümran Özbalcı Aria, universitair docent en kunstenares, had mij eerder in een van haar werken vereerd door mij te omschrijven én af te beelden als de “Vincent van Gogh van de journalistiek.” (zie hieronder)
ÜMRAN ÖZBALCI ARIA OVER HET PROJECT:
“Het project ‘De Onsterfelijke Muzen van Nederland: De Anatolische Vrouw’ heb ik vernomen van de gerenommeerde journalist İlhan Karaçay.
In mijn boek ‘Portret in de 17e-eeuwse Hollandse Schilderkunst’ ben ik al ingegaan op de betekenis van het tapijt — en met name het Turkse tapijt — in de 17e-eeuwse schilderkunst in Nederland.
Binnen dit project gaat het om een Bergama-tapijt dat voorkomt in een schilderij van de Hollandse meester Pieter de Hooch: een tafereel in een statig interieur, met een vrouw die een muziekinstrument bespeelt en een zingend paar. Het tapijt, waarin het ‘eli belinde’-motief is verwerkt, bevindt zich in het centrum van dit meesterwerk.
Dat dit tapijt opnieuw zal worden geweven en vervolgens zal worden aangeboden aan de Nederlandse en Turkse ambassades, symboliseert dat de vriendschap tussen Nederland en Turkije als het ware knoop voor knoop verweven en verinnerlijkt wordt.
Het benadrukt bovendien opnieuw de waarde en betekenis van ons traditionele vakmanschap binnen de kunstgeschiedenis.
Naast dit werk zijn er ook andere voorbeelden waarbij Pieter de Hooch tapijten onafhankelijk in de ruimte plaatste, tussen de figuren in. Zo toont zijn schilderij ‘Woman Reading and Child with Hoop in a Stately Interior’ een oudere scène waarin het tapijt evenzeer de hoofdrol speelt als de menselijke figuren.
Korte biografie van de kunstenaar:
Pieter de Hooch, gerekend tot de Delftse School, bracht het grootste deel van zijn leven in Delft door. Hij werkte vooral aan interieurscènes met menselijke figuren, waarbij hij systematisch de weerkaatsing van licht en de weergave daarvan op het doek onderzocht. Zijn onderwerpen koos hij doorgaans uit het rustige dagelijkse leven van de 17e-eeuwse Nederlandse samenleving. Hij was bovendien de eerste die de hofjes en binnenplaatsen van grachtenhuizen als thema introduceerde — een eigenschap die zelfs beïnvloed kan zijn door de motieven van tapijten.
UŞAK-TAPIJTEN
De traditie van het tapijt in de schilderkunst begon in Europa in de 16e eeuw bij Italiaanse schilders, met de Uşak-tapijten uit Turkije. Op de zogenaamde ‘Halı Pazarı’ in Uşak werden de tapijten ’s ochtends aangeboden en door Engelse handelaren ontdekt en gekocht om vervolgens via İzmir in de internationale handel te komen. Rijker wordend door koloniale expansie, wedijverden Engeland, Italiaanse prinsdommen, Nederland, Oostenrijk-Hongarije en Pruisen in de aanschaf van deze tapijten.
Er heerste in Europa een ware fascinatie en begeerte naar Turkse tapijten. Het was zelfs gebruikelijk in het Westen om een tapijt uit het raam of vanaf een balkon te hangen als teken van adel.
In de Hollandse schilderkunst zien we de zogenaamde Lotto-tapijten vanaf de jaren 1540 sporadisch verschijnen. Vanaf 1610 werden zij steeds vaker afgebeeld in mythologische en allegorische werken, maar vooral ook in portretten en genreschilderijen. Zij golden lange tijd als symbool van rijkdom, macht en prestige in de Europese schilderkunst.
Vanaf het midden van de 15e eeuw waren tapijten uit de islamitische wereld, vooral Turkse tapijten, de meest prestigieuze objecten van de internationale handel. Hun status als pronkstukken in de Renaissance is te danken aan twee factoren: enerzijds hun hoge prijs, waardoor enkel vorsten en aristocraten ze konden aanschaffen; anderzijds hun schaarste op de Europese markt. Kortom: Turkse tapijten werden in Europese paleizen en adellijke huizen tentoongesteld als statussymbool.
Uiteraard heeft niet alleen Pieter de Hooch tapijten in zijn werken afgebeeld. Vooral in de 17e eeuw, de “Gouden Eeuw” van Nederland, zien we tapijten als symbool van welvaart en pracht veelvuldig terug in de werken van Rembrandt, Vermeer, Jan Steen, Thomas de Keyser, Jan de Bray, Ferdinand Bol en Bartholomeus van der Helst.
Nog voordat ik het mooie nieuws van de heer İlhan Karaçay over dit project vernam (waarvan ik toen niet op de hoogte was), had ik als uitgenodigde kunstenaar op Art Contact 2025 in mijn project ‘Kunst in het Licht van de Filosofie’ belangrijke werken uit de 17e-eeuwse Hollandse schilderkunst herinterpreteerd in het licht van de filosofie van Spinoza — en deze niet op papier of doek, maar via digitale print op tapijtoppervlak uitgevoerd.
De Nederlandse kunst neemt zo haar plaats in de geschiedenis in, verrijkt met onze prachtige tapijtvoorbeelden. En wij, Turkse vrouwelijke kunstenaars, herinneren ons opnieuw het belang van respect voor arbeid, van samenwerking en van wederzijdse inspiratie.
