Sokakların asi çocuğu Hollanda’nın en parlak medya adamı oldu.
“Kitaplar hayatımı kurtardı. Eğer okumaya başlamasaydım, ya hâlâ hapisteydim ya da mezarda.”
“500 ünlü ve 500 Başarılı Kadın” araştırmamdan sonra, bir ünlü ve başarılı erkek: Özcan Aksoy
Bu haberi çok geç yayınladığım için, okurlarımdan özür diliyorum.
(Haberin Hollandacası en altta. Nederlandse versie is onderaan)
İlhan KARAÇAY yazdı:
Hollanda’daki Türk toplumu hakkında kalem oynatan bir gazeteci-yazar olarak, yakın zamandaki en kapsamlı çalışmalarımın başında, “Hollanda’da Ünlü Türk Kadınları” ve “Hollanda’da Başarılı Türk Kadınları” adlı araştırmam geliyor. O araştırmada tam 500 ünlü Türk kadının ve 500 de başarılı Türk kadının hikâyesini yazdım. KADIN Dergisi tarafından yayınlanacak olan bu araştırmayı tamamladıktan sonra, zihnimin bir köşesinde hep şu soru asılı kaldı:
BİR ERKEĞİN HİKÂYESİ
Kadınların başarı öykülerini yazarken hep aklımda şu soru vardı: “Peki ya erkekler?” Hollanda’da gurur duyduğumuz birçok erkek var. Ama kadınların açtığı yolda tek bir erkeğin hikâyesini seçmem gerekseydi, hiç tereddüt etmeden Özcan Akyol’u yazardım.
Niçin mi? Çünkü Akyol, yalnızca bireysel bir yükselişin değil; sınıfsal, kültürel ve duygusal katmanlarıyla kolektif bir dönüşümün hikâyesidir: Cezaevi koğuşundan kütüphane raflarına; sokak aralarından edebiyatın merkezine; “yaramaz çocuk” etiketinden kanaat önderliğine uzanan bir yolculuk…
GEÇ YAZILAN BİR HABER
Özcan Akyol’u yirmi yılı aşkın bir zamandır tanıyorum; önce Algemeen Dagblad’taki köşe yazılarından, sonra kitaplarından ve televizyon ekranındaki varlığından. Onunla hiç oturup sohbet etmedim, elini sıkmadım, bir kahve içmedim. Bu mesafeyi özellikle vurguluyorum, çünkü şimdi hakkını teslim ederek övgüyle anlatacağım bu adamı, şahsi bir yakınlık ya da dostluk nedeniyle parlatmadığımın kanıtıdır.
O, Hollanda’da Türk kökenli nice yazar, sanatçı ve ekran yüzü arasında belki de en sıra dışı hikâyeye sahip olanıdır. Çünkü onun yolculuğu sıradan bir başarı öyküsü değil, adeta bir yeniden doğuş hikâyesidir: Karanlık sokaklardan, cezaevi koğuşlarından; kitap raflarına, radyonun ve televizyonun merkezine; oradan da ülkenin en yüksek kültürel platformlarına uzanan bir serüven…
Gençliğinde şiddetle, suçla, polisle, hapishane duvarlarıyla tanıştı. Daha on sekiz yaşına varmadan, Scheveningen Cezaevi’nin ağır kapıları ardında demir parmaklıkların soğukluğunu hissetti. Çoğu insan için bu, hayat defterinin kapandığı andır. Ama onun için başlangıç oldu. Bir gardiyanın tavsiyesiyle cezaevi kütüphanesinde eline aldığı ilk kitap, kaderinin yönünü değiştirdi. Sayfalar ilerledikçe, kelimeler çoğaldıkça, içindeki öfke yerini düşünceye, yıkıcılık yerini yaratıcılığa bıraktı.
Ve yıllar sonra aynı adam, artık “suç dosyalarıyla değil, edebiyat dosyalarıyla” anılan biri oldu. O genç mahkûm, bugün Hollanda saraylarının protokol listelerinde onur konuğu olarak yer buluyor. Dün hücrede tek başına yazı karalayan çocuk, bugün milyonlara hitap eden bir televizyon figürü…
Onu ayrıcalıklı kılan bir başka ayrıntı da ismiyle başladı. Hollandalılar “Özcan” ismini telaffuz etmekte zorlanıyordu. Bir gün kısaca “Eus” dediler. O an belki sıradan bir kolaylıktı, ama farkında olmadan Hollanda kültür hayatına yeni bir imza armağan edilmiş oldu. “Eus”, artık bir takma ad değil, bir markaya, bir sembole dönüştü.
Bugün onun Türkiye’nin çeşitli şehirlerini dolaşarak hem ailesiyle hem de Anadolu insanıyla yaptığı röportajlar, geniş kitleler tarafından ilgiyle izleniyor. Hem Hollanda toplumunu kendi kökleriyle tanıştırıyor, hem de Türk toplumunu Hollanda’daki bir başarı öyküsüyle gururlandırıyor.
Ve şimdi samimiyetle söylüyorum: Hollanda’da böylesi bir ünlü Türk’ü, bugüne kadar sizlere tanıtmamış olmaktan yalnızca derin bir üzüntü değil, aynı zamanda bir gazeteci olarak utanç duyuyorum. Ama geç de olsa, bu satırlarla görevimi yerine getiriyor olmanın huzuru içindeyim.
İşte size, hapisane duvarlarından saraylara uzanan, muhteşem Türk Özcan Akyol’un, nam-ı diğer Eus (Öz)’ün hikâyesi…
DEVENTER’İN ÇOCUĞU: AİLE, MAHALLE, KADER
1984’te Deventer’de, bir Türk işçi ailenin en küçük çocuğu olarak dünyaya gelir Özcan Akyol. Evde üç şey eksiktir: sevgi, eğitim ve güvenlik. Babası fabrikada çalışan, okuma-yazma bilmeyen; yıllar içinde alkolle boğuşan bir adamdır. Anne ise temizlik işlerinde didinen, fedakâr bir emekçidir.
Aile, diğer birçok göçmen gibi “üç yıl çalışıp memlekete dönmek” niyetiyle gelmiştir. Ama o üç yıl, kalıcı bir hayata dönüşür.
80’ler ve 90’ların Deventer’inde, “zwarte school”(siyah okul) diye anılan dezavantajlı okullarda büyür. Dil bariyerleri, düşük beklentiler, sürekli önyargılar… Küçük Özcan’ın öğretmeni ona, “Senin yerin sarışın çocukların arasında değil” diyerek atheneum (yüksek lise) yolunu kapatır, onu mavo (orta okul hattına iter.
Bu haksızlık, onun içindeki öfkeyi ve meydan okuma duygusunu daha da kabartır.
DÜZENSİZLİKTEN SUÇA: KAYIP YILLAR
Evde sevgisizlik, okulda itilmişlik…
Böyle bir çocuk için sokak tek kaçış yoludur. Ama sokak, kucak açmaz; aksine, yeni sorunlar üretir.
Kavgalar, yanlış arkadaşlıklar, küçük suçlar derken polisle yolları kesişir. Daha 18 yaşına bile girmeden, Scheveningen Cezaevi’nin demir kapıları ardına kapanır.
Dışarıdan bakanların çoğu için artık “dosya kapanmıştır, bu çocuk kaybolur, hayatı biter.”
Ama kader, en keskin dönüşlerini bazen en dar koridorlarda saklar.
KIRILMA ÂNI: CEZAEVİ KÜTÜPHANESİ
Bir gardiyanın basit bir tavsiyesi, hayatını değiştiren kıvılcım olur: “Git kütüphaneye, kitaplara bak.” Başta sadece vakit öldürmek için raflara uzanır. Önüne çıkan ilk kitaplar Baantjer’in polisiye romanlarıdır. Derken başka yazarlar: Maarten ’t Hart, Jan Cremer…
Okudukça kelimeleri çoğalır, kelimeler çoğaldıkça düşünceleri büyür. İşte o günlerde zihnine ilk kez şu cümle düşer: “Benim de anlatacak bir hikâyem var. Hem de kimsenin böyle anlatmadığı bir hikâye…”
Artık kitaplar onun için sadece zaman öldürücü değil, kaderini yeniden yazan birer araçtır.
Sokağın kaba dili yavaş yavaş yerini edebiyatın inceliğine bırakır.
Koğuşta kurduğu cümleler, yıllar sonra ülkenin gündemine damga vuracak bir yazarlığın ilk taslaklarına dönüşür.
İLK BÜYÜK ADIM: YAZARLIĞA YÜRÜYÜŞ
Tahliye olduktan sonra yeniden eğitime sarılır. Önce Deventer’de ROC Aventus, ardından Windesheim Gazetecilik ve kısa bir süre de Vrije Universiteit Amsterdam’da Hollanda dili eğitimi…
2011’de, 11 Eylül kuşağını konu alan bir derlemede yayımlanan kısa öyküsü “Zero Impact”, küçük ama önemli bir adımdır. Kendi hikâyesini yazmaya hazırlandığını gösterir.
Ve 2012’de büyük patlama gelir:
İlk romanı “Eus” yayımlanır.
Yarı otobiyografik nitelikteki bu eser, yalnızca bir hafta içinde on binlerce satılır. Kısa sürede yüz binlere ulaşır, film hakları alınır, Hollanda basını onu konuşmaya başlar.
“EUS”UN GÜCÜ
“Eus”, sıradan bir roman değildir.
Bir göçmen çocuğun hikâyesini bütün çıplaklığıyla ortaya koyar.
Göçmen gençler için: “İlk kez kendimizi bu kadar gerçek gördük” dedirtir.
Hollandalı okurlar için: Gazete manşetlerinin ötesinde, içerden bir sesle yüzleşme imkânı verir.
Roman, önyargılar ile gerçekler arasındaki uçurumu gösterir.
Kimi zaman suç ile şefkat arasındaki ince çizgide gezinir.
Okur, ötekinin hikâyesini okurken aslında kendi toplumunu da sorgular.
İKİNCİ ROMAN: “TURİS” (2016)
Eus’un ikinci romanı “Turis”, bu kez aileyi ve özellikle baba figürünü merkeze alır.
Bir oğlun, babasının çifte hayatı olduğu şüphesiyle açtığı kapılar…
Metin yalnızca kişisel bir hesaplaşma değildir. Göçmen ailelerde otorite, erkeklik, utanç ve sırlar üzerine güçlü bir sorgulamadır.
Okur içinse daha da derindir: Çünkü bireysel travmaların aslında toplumsal kökleri olduğunu cesurca hatırlatır.
OLGUNLUK DÖNEMİ: DENEMELER VE ROMANLARLA MERKEZE YÜRÜYÜŞ
“Generaal zonder leger” (2020)
Hollanda’da her yıl düzenlenen Boekenweek için kaleme aldığı bu deneme, Akyol’un yalnızca hikâye anlatan değil, aynı zamanda tez ortaya koyan bir yazar olduğunu kanıtlar.
Konusu: dil, sınıf ve fırsat eşitliği.
Yazdığı metin yalnızca edebiyat çevrelerinde değil, toplumun geniş kesimlerinde tartışılır. Kitap listelerinde zirveye çıkar. Bu, bir “aykırının merkeze taşındığı” sembolik bir andır.
YOLA DÜŞEN METAFOR: “AFSLAG 23” (2023)
Otoyoldaki bir çıkış rampasından adını alan roman, kimlik ve aidiyet üzerine yeni bir dönemeçtir.
Dili daha sade, anlatımı daha olgun, duyguları daha derin…
Okur üzerinde güçlü bir etki bırakır.
Artık genç bir “asi” değil, olgun bir yazardır.
MİKROFON VE KAMERA ÖNÜNDE: EDEBİYATI YAYMAK
Eus, sadece kitaplarıyla değil, radyo ve televizyon programlarıyla da Hollanda’da farklı bir ses olmayı başardı. Onun amacı yalnızca eğlendirmek değil, insanlara hikâyelerini anlattırmak ve dinleyerek bağ kurmaktı.
RADYO: “ONZE MAN IN DEVENTER”
NPO Radio 1’de gece yarısı yayımlanan bu programda, konuklar Akyol’un evine gelir.
Masada çay vardır, fonda sessizlik… Şöhretle sıradanlık arasındaki duvar kalkar.
Bu samimiyet ona iki kez Nachtwacht Ödülü kazandırır.
Dinleyiciler onun sesinde eksik olan “içtenliği” bulur: Az konuşur, çok dinler.
TELEVİZYON: BERBER KOLTUĞUNDAN BÜYÜK STÜDYOLARA
De Geknipte Gast (BNNVARA): Bir berber koltuğu, makas sesi ve göz teması… Konuklar şöhretlerini unutur, en insanî yanlarını paylaşır. Sterren op het Doek (MAX): Hollanda kültür hayatının tam merkezinde bir sunuculuk. Eus, artık “merkeze kabul” edilmiş bir figürdür. De neven van Eus (NTR): Türkiye ve Avrupa arasında köprüler kurar, göç ve kimlik meselelerini işler. Eus in Medialand, Dwarse Denkers, Vrijdenkers, Eus’ Boekenclub…
Futbol sevgisiyle: Home of Eus / 120 Jaar Go Ahead Eagles (ESPN).
Ayrıca Vandaag Inside programında tartışmalara katılır. Ama onun farkı, polemiği bilgi ve deneyimle beslemesidir.
Ayrıca Zomergasten’da (NPO) yaptığı açıklamalar, göçmen emeğinin Hollanda’ya gelişindeki iktisadi motivasyonu vurgular: “Bu, solun ithali değil; sağcı, varlıklı işverenlerin işgücü ihtiyacıydı. Devlet ise sonuçlarını kurgulamakta geç kaldı.”
TARTIŞMALAR: CESARETİN BEDELİ
Özcan Akyol, cesur eleştirileriyle hem Türk toplumundan hem de Hollanda kamuoyundan tepkiler aldı.
Türk kökenli bazı çevreler onu “milliyetçiliğe ve katı dindarlığa karşı” sözleri nedeniyle eleştirdi.
Hollanda’da ise kimi çevreler onu “aşırı özgüvenli” buldu.
Ama o, tavrını hiçbir zaman gizlemedi:
Alevi-Türk kökenden geldiğini, agnostik bir duruşu benimsediğini, en çok da “yalan, riyâ ve şiddete” karşı olduğunu açıkça söyledi.
2018’de aday gösterildiği Pim Fortuyn Ödülü’nü reddetmesi de aynı tavrın göstergesiydi. Gerekçesi çok netti: “Bu ödül birleştirmek yerine ayrıştırıcı bir etki yapıyor. Ben ise bağlayıcı olmak istiyorum.”
Böylece kendi şöhretini büyütmek yerine, sözünün etkisini korumayı seçti.
ÖZEL HAYAT: KAOSTAN HUZURA
Bir zamanlar sevgisiz büyüyen çocuk, bugün sevgi üreten bir baba…
Özcan Akyol, gazeteci Anna van den Breemer ile evli ve iki çocuk babasıdır.
Çocukken eksik kalan “huzurlu ev” hayalini şimdi kendi yuvasında inşa etmeye çalışıyor. Onun için artık “başarı” sadece kitap, ödül ya da şöhret değil; en çok da huzurlu bir aile ortamıdır.
FUTBOL, KENT, AİDİYET: GO AHEAD EAGLES
Deventer’in Süper Lig takımı Go Ahead Eagles, Akyol’un kent kimliğini ayakta tutan en güçlü bağdır.
ESPN için hazırladığı “Home of Eus” ve “120 Jaar Go Ahead Eagles” projelerinde futbolu bir sosyoloji laboratuvarı gibi işledi:
Tribünlerde sınıf farkları, kökenler, umutlar ve hayal kırıklıkları aynı tezahüratta birleşir.
Eus’un sözleriyle: “Futbol, bir kentin toplu özgeçmişidir.”
ÖDÜLLER, LİSTELER, TESCİLLER
Özcan Akyol, sadece kitap satışlarıyla değil, kazandığı ödüllerle de Hollanda kültür hayatında yerini sağlamlaştırdı:
Beste Overijsselse Boek (2012) Cultuurprijs Overijssel (2016) Gulden Adelaar – Deventer (2017) Zilveren Nipkowschijf (2018) – De Neven van Eus için Nachtwacht Ödülü (2019, 2022) – Onze Man in Deventer için
Bestseller 60 notları:
Eus (2012) — En iyi sıra: 13, 12 hafta listede Turis (2016) — En iyi sıra: 7, 7 hafta listede Generaal zonder leger (2020) — 1 numara (2 hafta), 3 hafta listede Afslag 23 (2023) — En iyi sıra: 5, 16 hafta listede
KISA KRONOLOJİ
1984: Deventer’de doğum 2002 civarı: Suça sürükleniş, Scheveningen Cezaevi 2011: İlk öykü “Zero Impact” 2012:Eus yayımlandı 2016:Turis / Toerist 2017–:De neven van Eus (NTR) 2018:Eus in Medialand, Zilveren Nipkowschijf 2019:Sterren op het Doek sunuculuğu, De Geknipte Gast, Nachtwacht Ödülü 2020:Generaal zonder leger – Boekenweek denemesi, 1 numara 2021–:Eus’ Boekenclub, Vrijdenkers, Dwarse Denkers, Home of Eus 2022: Nachtwacht Ödülü (2. kez); Eus’ün tiyatro uyarlaması 2023:Afslag 23 2024–25: Radyo, TV ve köşe yazıları devam ediyor
10 ANEKDOT
1-GTST tercümesi: Çocukken annesine televizyon dizisini tercüme ederken “Ludo’nun açlığı”nı “mutfağa” diye çevirmesi.
2-Okulda itilme: Atheneum yerine mavoya yönlendirilmesi ve “ispat hırsı.”
3-Banka tercümanı: 12 yaşında kardeşinin ipotek görüşmesinde yetişkin gibi çeviri yapması.
4-Cezaevi kütüphanesi: İlk Baantjer polisiye kitabı, yazarlığa giden yolun kıvılcımı.
5-İlk yazı: “Zero Impact” küçük bir metin, büyük bir kapı. 6-İlk romanın şoku:Eus’un bir haftada on binlere ulaşması.
7-Redd-i ödül: Pim Fortuynprijs adaylığını geri çevirmesi.
8-Okul ziyaretleri: Sessiz bir öğrencinin ilk kez söz alması.
9-Tribün sözü: “Futbol, kentin toplu özgeçmişidir.”
10-Evde radyo: Gece yarısı mutfakta kurduğu küçük stüdyo — Hollanda’nın en samimi frekansı.
GENÇLERE VE EĞİTİME DAİR 12 DERS
1-Dil merdivendir: Kelime çoğaldıkça ihtimal çoğalır. 2-Okul kader değildir: Yanlış yönlendirme tersine çevrilebilir. 3-Okuma hayat kurtarır: Cezaevinde bile. 4-Sırları açın: Ev içi şiddet ve sırlar, konuşulunca iyileşir. 5-Kendini yaz: Herkesin anlatacak özgün bir hikâyesi var. 6-Merkez dışı kıymettir: Kenar mahalle, büyük edebiyatın ham maddesidir. 7-Çifte bakış: Hem göçmenin hem Hollandalının gözünden bak. 8-Cesaret & Nezaket: Sert sözü, medeni üslupla söyle. 9-Aidiyet çoğuldur: Deventer de, Anadolu da senindir. 10-Hata sermayedir: Düşüşler anlatının en güçlü bölümleridir. 11-Mikrofon sorumluluktur: Medyada görünürlük = etik ödev. 12-Aileyi yeniden kur: Geçmişin açığını gelecekte kapat.
YAZAR OLARAK GÜÇLÜ YANLAR
Anlatı dürüstlüğü: Kendi kusur ve düşüşlerini saklamaz. Dil ekonomisi: Kısa cümle, kuvvetli etki. Sosyolojik radar: Sınıf, din, milliyetçilik, medya… Medya okuryazarlığı: Mikrofon ve kamera disiplinini yazıya taşır. Okurla mesafe: Yakın, ama popülizme düşmeden.
TOPLUMSAL YORUM: ÇOK KÜLTÜRLÜLÜĞÜN DOĞRU OKUNUŞU
Özcan Akyol’un sürekli vurguladığı temel noktalardan biri şudur: Türk misafir işçilerin Hollanda’ya gelişi, bazı kişilerin iddia ettiği gibi ideolojik bir sol proje değildi. Aslında bu, ucuz iş gücüne acilen ihtiyaç duyan sağcı, varlıklı işverenlerin girişimiydi. Buna karşılık hükümet yavaş davrandı ve toplumsal sonuçları büyük ölçüde kendi hâline bıraktı.
Bu gerçekçi analizle Akyol, basitleştirici ve çoğu kez suçlayıcı söylemlere bir alternatif sunuyor. Tartışmayı sloganlardan ve duygulardan uzaklaştırarak tarihsel ve ekonomik bir perspektife oturtuyor. Böylece göçün bir komplo ya da başarısızlık değil, etkileri ancak çok sonraları fark edilen sosyo-ekonomik bir süreç olduğunu gösteriyor.
Onun mesajı, hem Hollandalı hem de Türk okurlar için açık ve evrenseldir:
“Önyargılar yerini bilgiye, sloganlar yerini gerçek hikâyelere bırakmalıdır.”
Böylece Akyol, sadece yazar ya da sunucu değil, aynı zamanda topluluklar ve kuşaklar arasında köprüler kuran bir kamusal düşünür olarak konumlanıyor.
**************************************
(Dit artikel is in feite bedoeld voor de lezers in Turkije. Maar in de hoop dat het ook de interesse van de Nederlandse lezers zal wekken, presenteer ik het u aan.)
VAN CELLMUREN TOT PALEIZEN: HET VERHAAL VAN EEN OPVALLENDE BEROEMDHEID IN NEDERLAND…
De rebelse jongen van de straat werd de meest spraakmakende mediapersoon van Nederland.
“Boeken hebben mijn leven gered. Als ik niet was gaan lezen, zat ik nu nog steeds in de gevangenis of lag ik op het kerkhof.”
Na mijn onderzoek naar “500 Beroemde en 500 Succesvolle Vrouwen”, nu een beroemde en succesvolle man: Özcan Akyol
Ik bied mijn lezers mijn excuses aan dat ik dit verhaal zo laat publiceer.
Geschreven door İlhan KARAÇAY:
Als journalist en schrijver die al decennialang over de Turkse gemeenschap in Nederland schrijft, behoren mijn meest omvangrijke onderzoeken van de laatste tijd tot de reeks: “Beroemde Turkse Vrouwen in Nederland” en “Succesvolle Turkse Vrouwen in Nederland”. In dat onderzoek beschreef ik de levensverhalen van maar liefst 500 beroemde en 500 succesvolle vrouwen. Nadat dit onderzoek dat door het tijdschrift KADIN zal worden gepubliceerd afgerond was, bleef er één vraag in mijn hoofd hangen.
HET VERHAAL VAN EEN MAN
Tijdens het schrijven over de succesverhalen van vrouwen, hield ik voortdurend één vraag in gedachten: “Maar hoe zit het met de mannen?”
Er zijn vele mannen in Nederland op wie wij trots kunnen zijn. Maar als ik slechts één verhaal van een man zou moeten kiezen, zou ik zonder aarzeling over Özcan Akyol schrijven.
Waarom? Omdat Akyol niet alleen het verhaal is van een persoonlijke opkomst, maar ook van een collectieve transformatie met sociale, culturele en emotionele lagen: van de gevangeniscel naar de boekenplank; van de achterbuurten naar het hart van de literatuur; van het etiket “lastige jongen” naar de rol van opiniemaker.
EEN LAAT GESCHREVEN VERHAAL
Ik ken Özcan Akyol al meer dan twintig jaar; via zijn columns, daarna via zijn boeken en televisieoptredens. Maar ik heb hem nooit persoonlijk ontmoet, nooit een hand gegeven, nooit samen koffie gedronken. Dat benadruk ik bewust, omdat het bewijst dat de lof die ik nu voor hem uitspreek, niet voortkomt uit persoonlijke vriendschap, maar uit oprechte waardering.
Hij is misschien wel degene met het meest uitzonderlijke levensverhaal onder alle schrijvers, kunstenaars en mediapersoonlijkheden van Turkse afkomst in Nederland. Want zijn weg is geen gewoon succesverhaal, maar een waarachtig verhaal van wedergeboorte: van donkere straten naar gevangeniscellen; van de bibliotheek naar de radio en televisie; en van daaruit tot de hoogste culturele podia van het land.
In zijn jeugd kwam hij in aanraking met geweld, criminaliteit, politie en gevangenismuren. Nog vóór zijn achttiende voelde hij de koude tralies van de Scheveningen-gevangenis. Voor velen betekent dat het einde van een levenstraject. Maar voor hem was het juist een begin. Dankzij het advies van een bewaker kwam hij in de gevangenisbibliotheek terecht. Het eerste boek dat hij daar oppakte, veranderde zijn lot. Hoe meer bladzijden hij omsloeg, hoe meer woorden hij leerde, en hoe meer zijn woede plaatsmaakte voor reflectie; destructie voor creativiteit.
En jaren later was diezelfde jongen niet langer bekend door “strafdossiers”, maar door “literatuurdossiers”. De jonge gevangene werd een eregast op de protocollijsten van Nederlandse paleizen. De jongen die ooit in een cel in stilte schreef, groeide uit tot een televisiegezicht dat miljoenen bereikt.
Een ander detail dat hem bijzonder maakt, begon bij zijn naam. Nederlanders vonden het moeilijk om “Özcan” uit te spreken. Op een dag noemden ze hem kortweg “Eus”. Toen leek het slechts een gemakzuchtige afkorting, maar ongemerkt schonk het de Nederlandse cultuurwereld een nieuw handelsmerk. “Eus” werd geen bijnaam meer, maar een merk, een symbool.
Vandaag de dag volgen honderdduizenden kijkers zijn reizen door Turkije, waar hij samen met zijn familie gesprekken voert met lokale bewoners. Daarmee verbindt hij niet alleen de Nederlandse samenleving met zijn wortels, maar geeft hij ook de Turkse gemeenschap in Nederland een reden tot trots.
En ik zeg dit oprecht: het feit dat ik zo’n beroemde Nederlander van Turkse afkomst tot nu toe nooit aan u heb voorgesteld, vervult mij niet alleen met spijt, maar ook met schaamte als journalist. Maar beter laat dan nooit: met deze regels vervul ik eindelijk mijn taak.
Hier is het verhaal van de indrukwekkende Turk Özcan Akyol, alias Eus (Öz), die de weg ging van gevangenismuren naar paleizen…
HET KIND VAN DEVENTER: GEZIN, BUURT, LOT
In 1984 wordt Özcan Akyol geboren in Deventer, als jongste kind van een Turks arbeidersgezin. Thuis ontbreken drie dingen: liefde, onderwijs en veiligheid. Zijn vader, een fabrieksarbeider die niet kan lezen of schrijven, raakt in de loop der jaren verstrikt in alcoholproblemen. Zijn moeder werkt onophoudelijk als schoonmaakster, een toegewijde arbeidster.
Zoals zovele gastarbeiders was het gezin met het idee gekomen “drie jaar werken en dan terugkeren naar het vaderland.” Maar die drie jaar veranderden in een permanent bestaan.
In het Deventer van de jaren tachtig en negentig groeit hij op op een zogeheten “zwarte school” – scholen met een achterstandsetiket. Taalbarrières, lage verwachtingen, constante vooroordelen… Een leraar zegt tegen de jonge Özcan: “Jouw plek is niet tussen de blonde kinderen” en sluit zo de weg naar het atheneum af, waardoor hij naar het mavo wordt gestuurd.
Dit onrecht wakkert zijn woede en zijn drang om zich te bewijzen alleen maar verder aan.
VAN WANORDE NAAR CRIMINALITEIT: VERLOREN JAREN
Thuis een gebrek aan liefde, op school buitengesloten…
Voor zo’n kind blijft de straat de enige uitweg. Maar de straat biedt geen troost; integendeel, ze brengt nieuwe problemen met zich mee.
Vechtpartijen, verkeerde vrienden, kleine misdrijven… al snel kruist hij het pad van de politie. Nog vóór zijn achttiende sluiten de zware deuren van de Scheveningen-gevangenis zich achter hem.
Voor de buitenwereld is het dossier daarmee afgesloten: “Deze jongen raakt verloren, zijn leven is voorbij.” Maar het lot bewaart soms zijn scherpste wendingen voor de smalste gangen.
KEERPUNT: DE GEVANGENISBIBLIOTHEEK
Een eenvoudige tip van een bewaker wordt de vonk die zijn leven verandert: “Ga eens naar de bibliotheek, kijk eens naar die boeken.”
Aanvankelijk grijpt hij alleen maar naar de planken om de tijd te doden. De eerste boeken die hij in handen krijgt, zijn de politieromans van Baantjer. Daarna volgen andere schrijvers: Maarten ’t Hart, Jan Cremer…
Hoe meer hij leest, hoe meer woorden hij verzamelt, en hoe groter zijn gedachten worden. In die dagen verschijnt voor het eerst een zin in zijn hoofd: “Ik heb ook een verhaal te vertellen. Een verhaal dat nog niemand zo heeft verteld…”
Vanaf dat moment zijn boeken niet langer tijdverdrijf, maar instrumenten om zijn lot opnieuw te schrijven.
De ruwe taal van de straat maakt langzaam plaats voor de verfijning van de literatuur.
De zinnen die hij in de cel noteert, worden jaren later de eerste schetsen van een schrijverschap dat het land zou beroeren.
EERSTE GROTE STAP: DE WEG NAAR HET SCHRIJVERSCHAP
Na zijn vrijlating pakt hij zijn opleiding opnieuw op. Eerst ROC Aventus in Deventer, daarna Journalistiek aan Windesheim en korte tijd ook Nederlandse Taal en Cultuur aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
In 2011 verschijnt zijn korte verhaal “Zero Impact” in een bundel over de 9/11-generatie — een kleine, maar veelzeggende stap. Het laat zien dat hij klaar is om zijn eigen verhaal te schrijven.
En dan komt in 2012 de grote doorbraak:
Zijn debuutroman “Eus” verschijnt.
Dit half-autobiografische werk verkoopt binnen één week tienduizenden exemplaren. In korte tijd loopt de teller op tot honderdduizenden, de filmrechten worden gekocht, en de Nederlandse pers spreekt erover.
DE KRACHT VAN “EUS”
“Eus” is geen gewone roman.
Het legt het verhaal van een migrantenkind in al zijn rauwe werkelijkheid bloot.
Voor migrantenjongeren betekende het: “Voor het eerst zagen we onszelf zo echt terug in een boek.” Voor Nederlandse lezers bood het een kans om, voorbij de krantenkoppen, van binnenuit geconfronteerd te worden met een stem uit de gemeenschap zelf.
De roman laat de kloof zien tussen vooroordelen en de werkelijkheid.
Soms balanceert het verhaal op de dunne lijn tussen misdaad en mededogen.
De lezer die het verhaal van “de ander” leest, wordt tegelijk uitgedaagd om de eigen samenleving in vraag te stellen.
TWEEDE ROMAN: “TURIS” (2016)
Eus’ tweede roman “Turis” plaatst dit keer het gezin en in het bijzonder de vaderfiguur centraal.
Een zoon die, met de verdenking dat zijn vader een dubbelleven leidt, deuren opent die jarenlang gesloten bleven…
De tekst is niet alleen een persoonlijke afrekening. Het is ook een krachtige reflectie op autoriteit, mannelijkheid, schaamte en geheimen binnen migrantenfamilies.
Voor de lezer is het nog dieper: omdat het moedig herinnert aan het feit dat persoonlijke trauma’s vaak maatschappelijke wortels hebben.
PERIODE VAN VOLWASSENHEID: MET ESSAYS EN ROMANS NAAR HET CENTRUM
“Generaal zonder leger” (2020)
Voor de jaarlijkse Boekenweek schrijft Akyol dit essay, waarmee hij bewijst dat hij niet alleen verhalenverteller is, maar ook een schrijver die stellingen durft te poneren.
Thema: taal, klasse en gelijke kansen.
Zijn tekst wordt niet alleen in literaire kringen besproken, maar ook in brede lagen van de samenleving. Het boek bereikt de top van de bestsellerlijsten. Het is een symbolisch moment: de “dwarsligger” die naar het centrum van de aandacht wordt gehaald.
DE METAFORISCHE WEG: “AFSLAG 23” (2023)
De roman, vernoemd naar een afrit op de snelweg, markeert een nieuwe wending in zijn zoektocht naar identiteit en verbondenheid.
De taal is eenvoudiger, de toon volwassener, de emoties dieper…
Het boek laat een krachtige indruk achter bij de lezer.
Hij is niet langer de jonge “rebel”, maar een volwassen auteur.
ACHTER MICROFOON EN CAMERA: LITERATUUR VERSPREIDEN
Eus wist zich niet alleen met zijn boeken, maar ook met radio- en televisieprogramma’s tot een ander geluid in Nederland te ontwikkelen. Zijn doel was niet louter vermaken, maar mensen hun verhalen laten vertellen en door luisteren verbinding creëren.
RADIO: “ONZE MAN IN DEVENTER”
In dit nachtelijke programma op NPO Radio 1 ontvangen luisteraars gasten in Akyol’s eigen huis.
Er staat thee op tafel, de stilte vormt de achtergrond… De muur tussen beroemdheid en alledaagsheid valt weg.
Deze intimiteit levert hem tweemaal de Nachtwacht Award op.
Luisteraars herkennen in zijn stem precies datgene wat elders ontbreekt: echtheid. Hij spreekt weinig, maar luistert veel.
TELEVISIE: VAN KAPPERSSTOEL TOT GROTE STUDIO’S
De Geknipte Gast (BNNVARA): Een kappersstoel, het geluid van een schaar en oogcontact… Gasten vergeten hun status en delen hun meest menselijke kanten.
Sterren op het Doek (MAX): Midden in het culturele leven van Nederland treedt hij op als presentator. Eus is inmiddels een figuur die volledig in het centrum is geaccepteerd.
De neven van Eus (NTR): Hij slaat bruggen tussen Turkije en Europa en behandelt thema’s als migratie en identiteit.
Eus in Medialand, Dwarse Denkers, Vrijdenkers, Eus’ Boekenclub…
Met zijn liefde voor voetbal: Home of Eus / 120 Jaar Go Ahead Eagles (ESPN).
Daarnaast neemt hij deel aan debatten in Vandaag Inside, maar zijn stijl onderscheidt zich: zijn polemiek wordt gevoed door kennis en ervaring.
En tijdens Zomergasten (NPO) wijst hij erop dat de komst van gastarbeiders naar Nederland een economische beslissing was: “Dit was geen import van links, maar een behoefte aan arbeidskrachten van rechtse, rijke werkgevers. De overheid liep achter in het plannen van de gevolgen.”
DISCUSSIES: DE PRIJS VAN MOED
Özcan Akyol kreeg met zijn moedige uitspraken zowel kritiek vanuit de Turkse gemeenschap als uit de Nederlandse samenleving.
Sommige Turkse kringen verweten hem zijn kritische woorden tegen nationalisme en strikte religiositeit.
In Nederland vonden sommigen hem juist “te zelfverzekerd”.
Maar hij heeft zijn houding nooit verborgen:
Hij sprak openlijk over zijn Alevitisch-Turkse achtergrond, zijn agnostische levenshouding en vooral zijn afkeer van leugen, hypocrisie en geweld.
Zijn weigering in 2018 om de Pim Fortuyn Prijs te accepteren, is daar een duidelijk voorbeeld van. Zijn motivatie was glashelder: “Deze prijs heeft een polariserend effect in plaats van een verbindend. Ik wil juist verbinden.”
Zo koos hij er bewust voor om niet zijn roem te vergroten, maar de impact van zijn woorden te behouden.
DISCUSSIES: DE PRIJS VAN MOED
Özcan Akyol heeft nooit de makkelijke weg gekozen. Zijn scherpe pen en uitgesproken mening leverden hem zowel bewondering als weerstand op.
Binnen de Turkse gemeenschap waren er groepen die hem verweten “te kritisch” te zijn tegenover nationalistische denkbeelden of strikte religieuze tradities. Sommigen vonden dat hij de gemeenschap te veel een spiegel voorhield.
Aan de andere kant waren er in Nederland kringen die hem juist “te brutaal” of “overmatig zelfverzekerd” vonden. Voor hen was hij een stem die niet in een hokje paste, en juist dat maakte hem lastig te plaatsen.
Toch heeft Akyol zijn houding nooit verhuld. Hij sprak openlijk over zijn Alevitisch-Turkse wortels, zijn agnostische levenshouding en zijn afkeer van alles wat met leugen, hypocrisie en geweld te maken heeft. Zijn credo is eenvoudig maar krachtig: eerlijkheid boven imago.
Een markant voorbeeld van zijn consequente houding was in 2018, toen hij werd genomineerd voor de Pim Fortuyn Prijs. Velen zouden zo’n nominatie omarmen als erkenning en springplank. Akyol deed het tegenovergestelde: hij wees de nominatie af. Zijn motivatie was glashelder en moedig: “Deze prijs heeft een polariserend effect. Ik wil geen prijzen die mensen uit elkaar drijven. Ik wil verbinden.”
Met dat besluit liet hij zien dat hij zijn reputatie of kansen op nog meer bekendheid ondergeschikt maakte aan zijn waarden. In plaats van de makkelijke route van applaus en prestige, koos hij voor trouw aan zijn principes.
Die keuze kostte hem soms steun, maar leverde hem respect op zelfs bij critici. Want uiteindelijk is geloofwaardigheid in het publieke debat niet te koop met prijzen, maar wordt verdiend met standvastigheid.
PRIVÉLEVEN: VAN CHAOS NAAR RUST
De jongen die ooit opgroeide in een huis zonder warmte en veiligheid, is vandaag een man die liefde geeft en geborgenheid creëert.
Özcan Akyol is getrouwd met journaliste Anna van den Breemer en samen hebben zij twee kinderen. Zijn gezin vormt de kern van zijn huidige bestaan. Wat hij als kind zo pijnlijk moest missen een stabiel en harmonieus thuis probeert hij nu bewust in zijn eigen huishouden op te bouwen.
Voor Akyol betekent succes tegenwoordig veel meer dan boeken verkopen, prijzen winnen of op televisie verschijnen. Ware triomf is voor hem een vredig gezinsleven, een veilige haven voor zijn kinderen, en een liefdevolle relatie met zijn partner.
Zijn privéleven laat zien dat “wedergeboorte” niet alleen plaatsvindt in literatuur en media, maar ook in de intieme sfeer van het gezin. De jongen die ooit gebukt ging onder ruzie, drank en armoede, schept nu een omgeving waarin dialoog, zorgzaamheid en stabiliteit centraal staan.
Voor hem is dit misschien wel het grootste bewijs dat verandering mogelijk is: dat iemand die opgroeit in chaos, later de architect kan worden van rust en harmonie.
VOETBAL, STAD, IDENTITEIT: GO AHEAD EAGLES
Voor Özcan Akyol is Deventer niet slechts een geboorteplaats, maar een bron van identiteit en trots. En niets weerspiegelt die band sterker dan zijn levenslange liefde voor Go Ahead Eagles, de trots van de stad.
De club is voor hem meer dan een voetbalploeg; het is een sociaal weefsel dat de inwoners van Deventer samenbrengt. In de tribunes ontmoeten rijk en arm, autochtoon en migrant elkaar. Verschillen verdwijnen in het gezamenlijke gezang.
Akyol maakte voor ESPN indrukwekkende projecten zoals “Home of Eus” en “120 Jaar Go Ahead Eagles”. Daarin laat hij zien dat voetbal meer is dan sport: het is een spiegel van een stad, een podium waar sociale klassen, achtergronden, hoop en teleurstellingen samenkomen.
Zoals hij zelf zegt: “Voetbal is het collectieve cv van een stad.”
Met die woorden maakt hij duidelijk dat wie Deventer wil begrijpen, ook naar de tribunes van Go Ahead Eagles moet kijken. Voor Akyol is de club een ankerpunt van verbondenheid, een bewijs dat identiteit meervoudig en gelaagd kan zijn.
PRIJZEN, LIJSTEN, ERKENNINGEN
Özcan Akyol heeft zijn plek in het Nederlandse culturele leven niet alleen veroverd met hoge verkoopcijfers, maar ook met een reeks prestigieuze onderscheidingen. Elk van deze prijzen is een bewijs dat zijn stem en verhalen een breed publiek raken.
Beste Overijsselse Boek (2012) – voor zijn debuut Eus, dat onmiddellijk diepe indruk maakte.
Cultuurprijs Overijssel (2016) – erkenning van zijn betekenis voor de cultuur in de regio waar hij vandaan komt.
Gulden Adelaar – Deventer (2017) – een symbolische prijs van zijn geboortestad.
Zilveren Nipkowschijf (2018) – voor De Neven van Eus, waarmee hij zich ook als tv-maker op hoog niveau vestigde.
Nachtwacht Award (2019, 2022) – tweemaal bekroond voor zijn radioprogramma Onze Man in Deventer, geroemd om zijn intimiteit en authenticiteit.
Bestseller 60-noteringen:
Eus (2012) — hoogste positie: 13, 12 weken in de lijst
Turis (2016) — hoogste positie: 7, 7 weken in de lijst
Generaal zonder leger (2020) — 2 weken op nr. 1, 3 weken in de lijst
Afslag 23 (2023) — hoogste positie: 5, 16 weken in de lijst
Korte chronologie:
1984: Geboren in Deventer
2002 (circa): Eerste confrontaties met criminaliteit, Scheveningen-gevangenis
2011: Eerste verhaal Zero Impact
2012: Debuut Eus verschijnt
2016: Tweede roman Turis / Toerist
2017–: Start van De neven van Eus (NTR)
2018: Eus in Medialand, Zilveren Nipkowschijf
2019: Presentatie van Sterren op het Doek, De Geknipte Gast, Nachtwacht Award
2020: Generaal zonder leger – Boekenweekessay, #1 positie
2021–: Eus’ Boekenclub, Vrijdenkers, Dwarse Denkers, Home of Eus
2022: Tweede Nachtwacht Award; toneelbewerking van Eus
2023: Afslag 23
2024–25: Actief met radio, tv en columns
Deze onderscheidingen en mijlpalen tonen niet alleen zijn veelzijdigheid — schrijver, radiomaker, presentator — maar ook de kracht van zijn verhaal: van celmuren tot culturele zalen, van outsider tot gevestigde stem.
10 ANEKDOTEN
GTST-vertaling: Als kind vertaalde hij de soap Goede Tijden, Slechte Tijden voor zijn moeder. Toen “Ludo’s honger” genoemd werd, vertaalde hij dat doodleuk met “hij gaat naar de keuken.”
Buitengesloten op school: Hij werd van het atheneum geweerd en naar het mavo gestuurd — een beslissing die zijn drang om zich te bewijzen alleen maar versterkte.
Banktolk: Op 12-jarige leeftijd zat hij bij een hypotheekgesprek van zijn broer en trad daar op als volwassen tolk.
Gevangenisbibliotheek: Het eerste Baantjer-boek dat hij las, werd de vonk die zijn schrijverschap deed ontbranden.
Eerste publicatie: Het korte verhaal Zero Impact — een kleine tekst die een grote deur opende.
De schok van het debuut: Dat Eus in één week tienduizenden keren verkocht werd, verbaasde niet alleen hemzelf maar heel literair Nederland.
Weigeren van een prijs: Zijn principiële afwijzing van de nominatie voor de Pim Fortuyn Prijs.
Schoolbezoeken: Tijdens een lezing nam een stille leerling voor het eerst het woord — een moment dat hem diep raakte.
De tribune-quote:“Voetbal is het collectieve cv van een stad.”
Radio thuis: ’s Nachts bouwde hij in de keuken een kleine studio — de meest intieme frequentie van Nederland.
12 LESSEN VOOR JONGEREN EN ONDERWIJS
Taal is een ladder: Hoe meer woorden je kent, hoe meer mogelijkheden er ontstaan.
School is geen noodlot: Een verkeerde doorverwijzing kan worden omgekeerd.
Lezen redt levens: Zelfs binnen de muren van een gevangenis.
Open geheimen: Huiselijk geweld en stilgezwegen pijn helen pas wanneer ze worden uitgesproken.
Schrijf jezelf: Iedereen heeft een uniek verhaal dat verteld mag worden.
Waarde van de periferie: De achterbuurt kan de grondstof van grote literatuur zijn.
Dubbele blik: Kijk zowel door de ogen van de migrant als door die van de Nederlander.
Moed & Beleefdheid: Spreek harde woorden met een beschaafde toon.
Meervoudige identiteit: Zowel Deventer als Anatolië behoren tot jou.
Fouten zijn kapitaal: Vallen en struikelen leveren de sterkste passages van je verhaal op.
Microfoon = verantwoordelijkheid: Zichtbaarheid in de media brengt een ethische plicht met zich mee.
Herbouw je gezin: Sluit de gaten van het verleden door een veilige toekomst te scheppen.
STERKE PUNTEN ALS SCHRIJVER
Narratieve eerlijkheid: Hij verbergt zijn eigen fouten en mislukkingen niet.
Taal-economie: Korte zinnen met een krachtige uitwerking.
Sociologische radar: Scherpe blik op thema’s als klasse, religie, nationalisme en media.
Mediageletterdheid: Hij vertaalt de discipline van microfoon en camera naar zijn schrijfstijl.
Relatie met de lezer: Dichtbij en toegankelijk, maar zonder in populisme te vervallen.
MAATSCHAPPELIJK COMMENTAAR: HET JUISTE LEZEN VAN MULTICULTURALITEIT
Een van de kernpunten die Özcan Akyol steeds opnieuw benadrukt, is dat de komst van Turkse gastarbeiders naar Nederland geen ideologisch links project was, zoals sommigen graag suggereren. Het was in feite een initiatief van rechtse, welvarende werkgevers die dringend behoefte hadden aan goedkope arbeidskrachten. De overheid daarentegen reageerde traag en liet de maatschappelijke gevolgen grotendeels op hun beloop.
Met die nuchtere analyse biedt Akyol een alternatief voor simplistische en vaak beschuldigende retoriek. Hij schuift het debat weg van slogans en sentimenten, en plaatst het in een historisch en economisch perspectief. Daarmee laat hij zien dat migratie geen complot of mislukking was, maar een sociaal-economisch proces waarvan de impact pas veel later werd ingezien.
Zijn boodschap is duidelijk en universeel, zowel voor Nederlandse als voor Turkse lezers:
“Laat vooroordelen plaatsmaken voor kennis, en slogans voor echte verhalen.”
Zo positioneert hij zich niet alleen als schrijver of presentator, maar ook als een publieke denker die bruggen slaat tussen gemeenschappen en generaties.
